Շրջակա միջավայրի աղտոտում, խաթարված առողջություն ու գյուղմթերքի իրացման խնդիրներ. Արծվանիկի պոչամբարի ազդեցության տակ

Սյունիքի մարզում Կապան քաղաքի հարևանությամբ գտնվող Հայաստանի ամենամեծ Արծվանիկի պոչամբարը երկար տարիներ շրջակա միջավայրի աղտոտման, բնակչության առողջության վրա ազդեցության, գյուղմթերքի իրացման խնդիրներ է ստեղծում պոչամբարի հարակից բնակավայրերում: 

Տուժող գյուղերից մեկն էլ Սյունիքն է, որի բնակիչներին ամենից շատ մտահոգում է քաղցկեղով հիվանդների թվի ավելացումը: Սյունիքի բնակիչ Սուսաննա Ալթունյանն ԷկոԼուրի հետ զրույցում նշեց, որ քաղցկեղի դեպքերի շատանալը կապում են պոչամբարի առկայության հետ:

Պոչամբարի առաջացրած մյուս խնդիրը ջրային ռեսուրսների աղտոտումն է ծանր մետաղներով: Սյունիքում ոռոգումն իրականացվում է Աճանան գետի ջրով, որի մեջ Արծվանիկի պոչամբարի պոչատարի վթարների դեպքում լցվում են թունավոր պոչերը: «Եթե վթար է լինում, առվի մեջ ամբողջը նստվածք է տված լինում: Մշակաբույսերը չեն աճում: Մի անգամ քաղես, լավ է: Դեղնում են, հիվանդանում, որովհետև ջուրը կեղտոտ է, օդը՝ կեղտոտ: Եթե քամի է լինում, զգացվում է պոչամբարից եկող հոտը»,- ասաց Սուսաննա Ալթունյանը: Ըստ նրա՝ մյուս խնդիրն աղտոտված ջրերով ոռոգվող գյուղմթերքի իրացումն է: «Մեր բերք-բարիքը, կանաչեղենը տանում ենք քաղաք, չեն ուզում, ասում են՝ ձեր ջուրը կեղտոտ է: Ստիպված ավելի ցածր գներով ենք վաճառում: Բաղի բերքն էլ վնասակար է, վնասակար չէ, օգտագործում ենք»,- նշեց նա: 

Արծվանիկի պոչամբարի մասին

Արծվանիկի պոչամբարն ամենախոշորն է Հայաստանում գործող պոչամբարների շարքում: Այս պոչամբարի ընթացիկ ծավալը կազմում է հանրապետության բոլոր պոչամբարների ընդհանուր ծավալի 75%-ը: Պոչամբար են լցվում «Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատ» ՓԲԸ-ի (ԶՊՄԿ) կողմից շահագործվող համանուն կոմբինատի պոչերը:

«ԷկոԼուր» տեղեկատվական ՀԿ-ի նախագահ Ինգա Զարաֆյանի խոսքով՝ պոչամբարի հարակից տարածքը հագեցած է ամենատարբեր տոքսիկ նյութերով: «Կարող են հանդիպել նաև ռադիոակտիվ նյութեր: Այն ամենն, ինչ հանդիպում է Քաջարանի հանքավայրում, մենք կարող ենք ավելի հագեցված հանդիպել այստեղ»,- նշեց նա:

Հողերի աղտոտումը կարող է պոտենցիալ թունավոր ազդեցություն ունենալ կենդանի օրգանիզմների վրա՝ սննդային շղթայի միջոցով: Ծանր մետաղները փոխանցվում են հողին, հողից՝ բանջարեղենին և դրանք ուտելու արդյունքում հայտնվում մարդու օրգանիզմում: ՀՀ ԳԱԱ էկոլոգանոոսֆերային հետազոտությունների կենտրոնի հետազոտությունների համաձայն՝ Սյունիք գյուղում աճած գյուղմթերքում բարձր է մկնդեղի, կապարի, սնդիկի, պղնձի, մոլիբդենի, նիկելի, քրոմի, ցինկի, կադմիումի պարունակությունը, ինչը նշանակում է, որ ծանր մետաղները թափանցել են սննդային շղթա:

Կան մի քանի ուսումնասիրություններ, որոնք նշում են, թե ծանր մետաղներն ինչպիսի ազդեցություն կարող են թողնել մարդու առողջության վրա: Մասնավորապես՝ կապարը, կադմիումը, սնդիկն ու մկնդեղը կարող են առաջացնել մուտագեն, տերատոգեն և քաղցկեղածին ազդեցություն նույնիսկ ցածր կոնցենտրացիաների դեպքում: Մոլիբդենի, պղնձի և ցինկի ավելցուկը կարող է հանգեցնել մարմնի կենսաբանական գործունեության խանգարումների: 

Պոչամբար՝ գյուղի փոխարեն 

Տարածքը, որը ներկայումս զբացեղնում է Արծվանիկի պոչամբարը, նախկինում եղել է վարելահող ու արոտավայր: Այստեղ գյուղատնտեսությամբ են զբաղվել տեղի բնակիչները: Սակայն տարեցտարի վարելահողերն ու արոտավայրը կրճատվել են՝ իրենց տեղը զիջելով թունավոր միացություններով հագեցած պոչամբարին: 

Արծվանիկ գյուղն ու պոչամբարը

Մինչ համայնքային խոշորացումը ԷկոԼուրին տված հարցազրույցներից մեկում Արծվանիկի համայնքապետը նշել էր, որ առաջին անգամ Արծվանիկ գյուղից պոչամբարի համար հող վերցվել է 1973թ.՝ 240 հեկտար, այնուհետև 2006թ.՝ 102 հեկտար: 2015թ. մայիսի 21-ին 791 Ն որոշմամբ՝ 274.8378 հեկտար: 2015թ. մայիսի 21-ի ՀՀ կառավարության 791-Ն որոշմամբ Արծվանիկ պոչամբարի ընդլայնման համար բացառիկ գերակա հանրային շահ ճանաչվեց Սյունիքի մարզի Արծվանիկի, Սևաքարի, Աճանանի, Չափնիի և Սյունիքի գյուղական համայնքների վարչական սահմաններում՝ ընդհանուր 491.8093 հա գյուղատնտեսական նշանակության հողերի նկատմամբ: Այդ 5 գյուղերից ամենից շատ բացառիկ գերակա հանրային շահ ճանաչվել է Արծվանիկ գյուղի` 274.8378 հա գյուղատնտեսական նշանակության հողերի նկատմամբ: 

Բնակիչները, սակայն, այդ որոշման դեմ բոյկոտելու փորձ են արել, ինչի արդյունքում 2019թ. փետրվարին «Զանգեզուր պղնձամոլիբդենային կոմբինատ» բարեգործական հիմնադրամի և Արծվանիկ, Սևաքար և Չափնի գյուղերի բնակիչների միջև կնքվել է համաձայնագիր, ըստ որի՝ որպես նվիրատվություն յուրաքանչյուր բնակիչ ամսական կստանա 40 հազարական դրամ: Այդ նվիրատվությունը տրվել է՝ նպատակ ունենալով մեղմել Արծվանիկ պոչամբարի շրջակա գյուղական բնակավայրերում փաստացի բնակվող շահառուների սոցիալական վիճակի վրա անբարենպաստ ազդեցությունը:

Սակայն նվիրատվությունները չեն թեթևացրել գյուղացիների հոգսերը: Մարդիկ ափսոսանքով հիշում են, որ պոչամբարի տակ մնացած իրենց այգիներից ու վարելահողերից ժամանակին մեծ բերք ու եկամուտ էին ստանում: «Մենակ տնամերձ է հիմա, մնացածը անցել է պոչամբարի տակ: Բանջար էինք հավաքում, այգիները տանձով, խնձորով լիքն էր: Ամեն մարդ իր այգին մշակում էր, իր բերքը բերում էր տուն»,- ասաց Արծվանիկի բնակիչը:

Վերջինս նշեց, որ հողերի տրամադրումը ԶՊՄԿ-ին իրենց կամքով չի եղել: «Մարդիկ ինքնակամ չեն տվել, ջուրը եկել, հասել է, տարածքը ծածկել»,- ասաց նա: 

Ինգա Զարաֆյանը նշեց, որ պոչամբարի տարածքի ընդլայնումը հատկապես նկատելի է վերջին տարիներին: Նա ընդգծեց, որ պոչամբարի ծավալը խոսում է այն մասին, թե որքան է մեծացել Քաջարանի հանքավայրի աշխատանքի ծավալը: 

«Հանքավայրի պաշարների արդյունահանման նախագծի փոփոխության ՇՄԱԳ հայտի մեջ գրված է, որ պոչամբարի պոտենցիալ ծավալը պետք է հասնի 350 միլիոն խմ-ի: Գրված էր, որ մի քանի տարի առաջ կազմում էր 212 միլիոն խմ, բայց կարևոր է վերջնական թիվը: Եթե ընկերությունը պաշտոնական տվյալներով տարեկան արդյունահանում է 22 միլիոն խմ հանքաքար, որից 21 միլիոնը դուրս է գալիս պոչ, ապա ի՞նչ պետք է լինի այս պոչամբարի հետ մի քանի տարի հետո: Այստեղ չկա ուրիշ ձոր: Ուրեմն պետք է լայնացնեն պոչամբարը հարակից գյուղերի տարածքների հաշվին: Չեմ կասկածում, որ մի քանի տարի անց ունենանք նոր հայտ, նոր տարածքներ, նոր պոչամբար...»,- նշեց Ինգա Զարաֆյանը:

Պոչամբարի ծավալի կտրուկ մեծացման մասին «Հայաստանի անտառներ» ՀԿ-ի տնօրեն, էկոլոգ-իրավաբան Նազելի Վարդանյանն ասաց. «Երկու տարի առաջ ուղիղ կեսն է եղել այս տարածքի: Սա լուրջ պետական մոնիթորինգի ու վերահսկողության խնդիր է»: Նազելի Վարդանյանը մատնանշեց ևս մեկ խնդիր. «Մենք տեսնում ենք, որ ջրային ավազանի աղտոտում է լինում: Ներծծվում է, արտեզյան ջրի ավազան է գնում, այն կապված է Սյունիքի ջրային ավազանի հետ, որը սնուցում է Սպանդարյանի ջրամբարը, որն էլ իր հերթին լցվում է Սևանա լիճ»: Մյուս խնդիրն, ըստ Նազելի Վարդանյանի, բուֆերային գոտիների բացակայությունն է: «Ոչ մի ցանկապատ, ոչ մի պաշտպանիչ միջոց չկա: Տեխնիկապես սխալ է կառուցված: Անասունը գնալու է, արածի, երեխան վազելու է՝ ընկնի մեջը, և ոչ մի պատասխանատվություն չկա դրա համար»,- ասաց նա:

Նշենք, որ 2018թ. ԶՊՄԿ-ն հայտնեց նոր պոչամբարի համար տարածքի  որոնման մասին: Սակայն մինչ այժմ չկա պաշտոնական հայտարարություն այն մասին, թե որտեղ և երբ է նախատեսվոմ նոր պոչամբարի կառուցումը և երբ է ռեկուլտիվացվելու Արծվանիկի պոչամբարը: 

Նոյեմբեր 09, 2021 at 15:01