Ինչ խնդիրներ ու ռիսկեր կարող են ծագել Հայաստանի էլեկտրաէներգետիկական համակարգում փոփոխական վերականգնվող էներգետիկ աղբյուրների լայնածավալ ներդրման պայմաններում: Հարցն օրակարգային էր 2021թ. հունիսի 15-ին «ԷկոԼուր» մամուլի ակումբում կայացած քննարկման ժամանակ:
Խնդրին անդրադարձավ «Էներգետիկայի գիտահետազոտական ինստիտուտ» ՓԲԸ-ի Էներգետիկայի ռազմավարական կենտրոնի տնօրեն Վահան Սարգսյանը:
Հայաստանն ընդունել է «ՀՀ էներգետիկայի բնագավառի զարգացման ռազմավարական ծրագիրը (մինչև 2040 թվականը)», ըստ որի՝ էլեկտրաէներգետիկ հաշվեկշռում վերականգնվող էներգիայի մասնաբաժնի հնարավոր առավելագույն աճի ապահովումը կկազմի 2030թ. առնվազն 15%՝ արևային էներգիայի մասով:
«Որքան շատ լինեն արևային կայանները, այնքան ավելի քիչ կլինի փոփոխականը, համակարգի ծանրությունը, որի հետևանքով ցանկացած ամենափոքր փոփոխություն կարող է շատ արագ բերել համակարգային պարամետրերի փոփոխության: Արևային կայանները չեն զգում համակարգի հաճախականության փոփոխությունը և ուղղակի հետևում են համակարգի ձևավորված հաճախականությանը»,- նշեց Սարգսյանը:
«Եթե լինի շատ խելացի համակարգ, միգուցե ինչ-որ չափով այս հարցերը հնարավոր լինի լուծել: Բայց այսօր չկան աշխարհում ոչ մի ընդհանրացված խելացի համակարգեր»,- նշեց նա:
Բանախոսը Գերմանիայի և Ուկրաինայի օրինակով ներկայացրեց, թե ինչ խնդիրներ են ծագում արևային կայանների զանգվածային կիրառելիության արդյունքում:
Գերմանիայում 2019թ. դրությամբ ամբողջ էլեկտրաէներգիայի արտադրության մեջ վերականգնվող էներգետիկան կազմել է ընդամենը 25%, մնացած 75%-ը արտադրվել են ավանդական կայաններում:
Փոփոխական վերականգնվող էներգետիկայի՝ արևային և քամու մասնաբաժինը միասին կազմել է 13-14%, ինչը գերմանական էներգահամակարգում լուրջ խնդիրներ է առաջացրել: Վերականգնվող էներգետիկայի մնացած մասնաբաժինը ընկնում է կենսագազի, հիդրոէներգետիկայի, գեոջերմային և վերամշակված կենցաղային կոշտ թափոնների վրա:
«Գերմանիան 2019թ. գիշերային ժամերին էլեկտրաէներգիա էր մատակարարել Բուլղարիային և վճարել ահռելի գումարներ, որպեսզի վերջինս այդ էլեկտրաէներգիան վերցնի»,- ասաց Վահան Սարգսյանը:
Ուկրաինայում 2021թ. փետրվարի 1-ի դրությամբ կայանների դրվածքային հզորությունների 10%-ը ապահովել է արևային էներգետիկան, 2%-ը՝ հողմային էներգետիկան: Այսինքն՝ փոփոխական վերականգնվող էներգետիկայի մասնաբաժինը հասել է 12%-ի: «Ուկրաինան ունի 1500 Մվտ հիդրոկուտակիչ էլեկտրակայաններ, ինչը նշանակում է՝ իրենք ունեն կարգավորման դիապազոն 3000 Մվտ-ի համար: Սակայն 2019թ., ունենալով չկարգավորվող 2000 Մվտ արևային էլեկտրաէներգիա, երկրում ստեղծվել է այնպիսի մի իրավիճակ, որ Ուկրաինայի կարգավորող հանձնաժողովը կարգավարներին թույլատրել է անջատել արևային կայաններն այն պահից, երբ դրանք խանգարում են էներգահամակարգի աշխատանքի կայունությանը: Եվ հետևանքը եղել է այն, որ վերջին երկու տարիներին արևային կայանները հենց աշխատել են, բերել են խնդիրների, և կարգավարը անջատել է: Օրենքը պարտադրում է գնել արևայիննների արտադրած էլեկտրաէներգիան, և ներկայում միլիոնավոր դոլարների պարտք ունի համակարգն արևային կայանների հանդեպ»,- ասաց Վահան Սարգսյանը:
Պատասխանելով «Կանաչ Հայաստան» ՀԿ-ի հիմնադիր Թեհմինե Ենոքյանի հարցին, թե քանի տոկոս պետք է լինի արևային էլեկտրաէներգիայի մասնաբաժինը Հայաստանում, որպեսզի համակարգը կայուն լինի, Վահան Սարգսյանն ասաց. «100 Մվտ-ից ավելիի դեպքում լուրջ խնդիրների կբերի: Քանի որ մեր համակարգը 1000 Մվտ-ի շուրջ է պտտվում, ուրեմն՝ 10%»:
«Տնտեսական իրավունքի կենտրոն» ՀԿ-ի ղեկավար Մովսես Արիստակեսյանը հետաքրքրվեց, թե հնարավոր չէ արդյո՞ք չեզոքացնել արևային էներգիայի ռիսկերը և էներգետիկ անվտանգության համակարգ ստեղծել երկրում: Ի պատասխան Վահան Սարգսյանն ասաց, որ արևային պանելների բոլոր մասերը ներկրվում են դրսից: «Ի՞նչ տարբերություն գազն եք ներկրում, թե՝ կայանը: Երկրորդ՝ ունենք երկրորդ ուղի Իրանի գազատարը, ունենք երրորդ ճանապարհը՝ դա ատոմակայանի հետագա զարգացումն ու օգտագործումն է»,- նշեց նա:
Փորձագետ Ռոզա Ջուլհակյանը նշեց, որ Հայաստանի՝ մինչև 2040թ. էներգետիկիայի զարգացման ռազմավարության բաղադրիչներից մեկը ՀԷՑ-ի կարողությունների և համակարգի արդիականացման խնդիրն է: Ի պատասխան Վահան Սարգսյանն ասաց, որ ՀԷՑ-ի արդիականացման խնդիրն այն է, որ նորացվեն, փոխարինվեն տրանսֆորմատորները, լարերը: «Մոդեռնիզացիան լուծում է անվտանգության հարցն այնքանով, որ անջատումները քիչ կլինեն, ավելի հուսալի ցանց կլինի: Սակայն իմ բարձրացրած հարցը չի լուծում»,- ասաց նա:
ՄԱԶԾ կլիմայի փոփոխության ծրագրերի համակարգող Դիանա Հարությունյանը նշեց, որ «Մասրիկ 1» և «Այգ 1» կայանների կառուցման լիցենզիաները տրված են, շուտով կկառուցվեն դրանք: «Արդյո՞ք լիցենզիաներ տրամադրելիս հաշվի են առնվել բարձրացված խնդիրները»,- հարցրեց նա: Ըստ Սարգսյանի՝ այս հարցը ներկայացվել է պատկան մարմիններին, սակայն մինչ օրս արձագանք չկա: Դիանա Հարությունյանը հետաքրքվեց, թե ինչպե՞ս է անդրադառնում շուկայի ազատականացման հարցն այս խնդրի վրա: Վահան Սարգսյանը պատասխանեց, որ շուկան եթե ազատ է, ով էժան գին կտա, իրենից կվերցնեն: «Եթե արևայինն ավելի էժան գին տա, ուրեմն ավելի շատ կմտնի համակարգ, հետևաբար ավելի շատ խնդիր կստեղծի համակարգի համար: Բայց ազատ շուկան չի նշանակում միայն գնով հաշվարկել: Երբ շուկայի մասնակիցներից ստանում ենք գները, շուկայի օպերատորն այդ թվերը հավաքում է, կազմում է նախնական բալանս, տալիս է համակարգի օպերատորին, որ իրենք ստուգեն արդյո՞ք ռեժիմները հնարավոր են այդ տարբերակով ապահովել, թե՝ ոչ: Եթե ոչ՝ գնում է լրացուցիչ միջոցառումների»,- ասաց բանախոսը:
Խոշոր արևային կայանների կառուցման խնդիրը բարձրաձայնեց էներգետիկ փորձագետ Էդվարդ Արզումանյանը: «Ներկայումս Հայաստանը գտնվում է երեք խոշոր արևային կայանների կառուցման նախաշեմին՝ 55 Մվտ հզորությամբ «Մասրիկ-1» և 200 Մվտ հզորությամբ «Այգ 1» և «Այգ 2»: Այդ կայանները պետք է աշխատեն միայն անմիջական էներգահամակարգի ենթակայության տակ, առանց ՀԷՑ-ի, ինչպես դա տեղի ունի ներկայումս արդեն գործող մինչև 5 Մվտ արևային կայանների դեպքում: Առաջին նրբությունը վերաբերում է այդ կայաններում արտադրված էլեկտրաէներգիայի սակագնին: Փոքր ՀԷԿ-ի արտադրած էլեկտրաէներգիայի սակագինը 1 կվտ/ժ համար 23,8 դրամ է առանց ԱԱՀ-ի, իսկ ԱԱՀ-ով՝ 28,6 դրամ: Իսկ «Մասրիկ-1» արևային համակարգային էլեկտրակայանի արտադրածի սակագինը 20,1-24,5 դրամ է 20 տարվա համար: «Այգ 1»-ի սակագինը 1 կվտ/ժ-ի համար 2,9 ցենտ է»,- նշեց նա:
Փորձագետն առանձնացրեց մի քանի հիմնական գործողություն արևային կայանների հետ կապված խնդիրները բացառելու համար: «Արևային մարտկոցների թեքությունը դեպի արևը պետք է միշտ պահպանել 90 աստիճան, որպեսզի ունենանք մաքսիմալ էլեկտրաէներգիայի արտադրողականություն: Մյուսը, Էներգահամակարգի ռեժիմների հուսալիության և անվտանգության համար անհրաժեշտ է «Այգ 1» և «Այգ 2» կայաններում ունենալ էլեկտրաէներգիայի համակարգային կուտակիչներ: Մյուսը, չտրամադրել արևային էլեկտրակայանների համար մշակովի հողատարածքներ կամ արոտավայրեր՝ հաշվի առնելով այն հսկայական մեծ ծավալները, որն արդեն պետք է տրամադրվեն «Այգ 1»-ին: Դրանք պետք է լինեն չմշակովի տարածքներ՝ հաշվի առնելով Հայաստանի աշխարհաքաղաքական վիճակը: Մյուսը, կարևորագույն քայլ է նաև տեղում արտադրության հիմնումը»,- ասաց Էդվարդ Արզոմանյանը:
Ըստ «Խազեր» էկոլոգամշակութային ՀԿ-ի փորձագետ Արամ Գաբրիելյանի՝ արևային կայանների ստեղծման վերաբերյալ տեղեկատվությունը մտահոգությունների տեղիք է տալիս: «Վերջին տարիներին պետության կողմից տնտեսության լուրջ խթան է ստեղծվել մեծ ցանցային արևային էլեկտրակայանների կառուցման համար, ինչն իր անկասկած դրական ազդեցության հետ մեկտեղ կարող է լուրջ խնդիրներ առաջացնել: «Այգ 1» և «Այգ 2» միասին 400 մեգավատ դրվածքային հզորության արևային էլեկտրակայանի ստեղծման ռիսկերը դիտարկում ենք երեք՝ էներգետիկ հիմնավորվածության ու անվտանգության ու կայունության, սոցիալական և բնապահպանական տեսանկյունից: 400 մեգավատ դրվածքային հզորության ու միաժամանակ խիստ անկայուն արտադրությամբ 2 կայանները ինչպե՞ս են «տեղավորվելու» Հայաստանում ներկայումս էլեկտրաէներգիայի գեներացվող դաշտում: Ո՞ր հզորություններն են դուրս մղվելու: Որքա՞ն է արևային կայաններից էլեկտրաէներգիա գնելու ՀԷՑ-ի կարողությունը և ի՞նչ օրական ու սեզոնային ռեժիմով: Ինչպե՞ս է պատկերացնում կառավարությունը զուգորդել այս լրացուցիչ արտադրության հետ էներգախնայողության քաղաքականությունը»,- նշեց նա:
Արամ Գաբրիելյանը մտահոգություն հայտնեց, թե ինչով է արդարացված ու հիմնավորված այդ երկու կայաննների համար նախատեսված 1040 հա ժողովրդի սեփականությունը հանդիսացող (ըստ՝ ՀՀ անկախության հռչակագրի ու ՀՀ Սահմանադրության) հողատարածքի նվիրաբերումը: «Ազդակիր համայնքների բնակիչների հողատարածքների կորուստներն ու վնասները ինչպե՞ս են փոխհատուցվում: Որքանո՞վ կսահմանափակվի ֆոտովոլտային էլեկտրաէներգիայի արտադրության «բարտերային» շուկան բնակչության ու այլ նախաձեռնողների համար: Ի՞նչ բնապահպանական նորմատիվային ակտերով է ղեկավարվել ՀՀ շրջակա միջավայրի նախարարությունը կայանների կառուցման նախագիծը հավանության արժանացնելիս: Կան արդյո՞ք հատկացված տարածքներում կարմիրգրքային կենդանիների ու բուսականության բացակայությունը հաստատող նորմատիվային ակտեր: Որքանո՞վ է նախագիծը համապատասխանում Անապատացման դեմ պայքարի մասին ՄԱԿ-ի ու Կենսաբազմազանության մասին ՄԱԿ-ի կոնվենցիաների դրույթներին»,- ասաց Արամ Գաբրիելյանը:
Հուլիս 05, 2021 at 20:19