ՀՀ էներգետիկայի ոլորտը խոցելի է կլիմայի փոփոխության նկատմամբ։ ՀՀ տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարարություն մշակել է «Էներգետիկայի ոլորտում կլիմայի փոփոխության հարմարվողականության ծրագիրը և 2023-2027 թվականների միջոցառումների ցանկը հաստատելու մասին» ՀՀ կառավարության որոշման նախագիծը, որը տեղադրված է www.e-draft.am կայքում։
Ընդհանուր առմամբ էներգահամակարգի օբյեկտների համար որպես կլիմայի փոփոխության ազդեցության ռիսկեր փաստաթղթում նշված են.
Ավանդական էներգետիկա
Ատոմային էլեկտրակայաններում ջերմաստիճանի 5ºC-ի բարձրացումը կհանգեցնի ջրի վրա հիմնված հովացման համակարգերում 1% ելքային էներգիայի կորստի, իսկ ջերմաստիճանի ամեն 1ºC բարձրացումը՝ օդային հիմքով հովացման համակարգերում կհանգեցնի էներգիայի 0.1% կորստի։
Բնական գազով աշխատող տուրբինների էներգիայի արտադրությունը կնվազի մոտավորապես 0,6%-0,7%-ով` օդի ջերմաստիճանի յուրաքանչյուր 1ºC բարձրացման հաշվարկով, մինչդեռ համակցված ցիկլով էլեկտրակայաններում արտադրված էներգիայի քանակը կարող է նվազել մոտավորապես 0,3%-0,5%-ով՝ օդի ջերմաստիճանի յուրաքանչյուր 1ºC բարձրացման հաշվարկով:
Չոր հովացման համակարգով աշխատող համակցված ցիկլով կայանների արտադրական կորուստները կարող են ավելի զգայուն լինել օդի ավելի տաք ջերմաստիճանների նկատմամբ՝ օդի ջերմաստիճանի յուրաքանչյուր 1ºC աճի դեպքում՝ հանգեցնելով մոտավորապես 0,7% արտադրանքի կրճատման:
Վերականգնվող էներգետիկ ռեսուրսներ
Բյուրեղային սիլիցիումի ֆոտովոլտային կայանի բջիջի փոխակերպման արդյունավետությունը նվազում է մոտ 0,08%-ով օդի ջերմաստիճանի 1ºC աճի դեպքում, երբ շրջակա միջավայրի ջերմաստիճանը բարձր է 25ºC-ից:
Հիդրոէլեկտրակայանների և փոքր հիդրոէլեկտրակայանների արդյունավետությունը նվազում է օդի ջերմաստիճանի յուրաքանչյուր 3ºC բարձրացման դեպքում՝ 1%-ով, իսկ հաղորդալարերի հաղորդունակությունը նվազում է մոտ 0,4%-ով՝ օդի ջերմաստիճանի 1ºC բարձրացման պայմաններում, և պայմանավորված հաղորդագծի բեռնունակության նվազմամբ՝ -0.5%-ով՝ օդի ջերմաստիճանի 1ºC բարձրացման դեպքում։ Տրանսֆորմատորները կորցնում են մոտ 1% բեռնվածք՝ օդի ջերմաստիճանի 1ºC բարձրացման դեպքում:
Տեղումներ
Կբարձրանա տեղումների սեզոնային և տարածական փոփոխականությունը՝ ազդելով էներգիայի արտադրության, ջերմության տարածման և սպասարկման կարիքների վրա:
Քամու արագություն
2010թ-ից աշխարհում քամու արագությունն աճել է 7%-ով, կանխատեսվում է հետագա արագության և ուժգնության աճ, փոփոխություններ կայուն քամիների ինտենսիվության և տևականության մեջ: Այս միտումները կազդեն ինչպես հողմային տուրբինների, այնպես էլ ենթակառուցվածքների շահագործման և աշխատանքի վրա, որոնք (օր՝ էլեկտրահաղորդման գծերը) պետք է դիմակայեն քամիներին: ՖՎ մոդուլների պարագայում արագացող քամիները մասնակի նպաստում են արտադրողականությանը՝ հովացնելով մոդուլները։
Ամպրոպ և կայծակ
ՀՀ հարավում ամպրոպներով օրերի թիվը տարեկան հասնում է 87-ի, կանխատեսվում է աճի միտում: Ամպրոպի ակտիվության և ջերմաստիճանի բարձրացման հետ միաժամանակ սպասվում է կայծակի զարկի խտության ավելացում 1 կմ2-ի հաշվարկով: Ներկայումս միջին բռնկումների խտությունը կազմում է 1.2-3/կմ2 տարեկան հաշվարկով: Գլոբալ առումով, զարկի հզորության կանխատեսվող աճը կազմում է 12%՝ ջերմաստիճանի յուրաքանչյուր 1ºC բարձրացման դիմաց:
Կլիմայի փոփոխության հետևանքով հիդրոօդերևութաբանական գործոնների ազդեցությունն էներգահամակարգի վրա հետևյալն է.
- Oդերևութաբանական խիստ երաշտի տարեկան հավանականությունը 3%-ից կաճի մինչև 80%: Երաշտի հետևանքով կանխատեսվում է, որ.
-խմելու, ոռոգման և այլ նպատակներով ջրամատակարարման պոմպերի աշխատանքի համար կաճի էլեկտրաէներգիայի պահանջարկը՝ ստեղծելով լրացուցիչ ծանրաբեռնվածություն։
- Կնվազի ջրամբարներում և գետերում ջրի մակարդակը, ինչպես նաև՝ ՀԷԿ-երի արտադրանքը։
- Երաշտի խիստ դրսևորումները կարող են լրացուցիչ հետևանքներ ունենալ էներգետիկ ոլորտի գործունեության համար՝ նվազեցնելով արտադրող կայանների համար շոգու արտադրության և հովացման համար ջրի հասանելիությունը:
- Հաշվի առնելով կենսազանգվածի աճող դերը ջերմային էներգիայի արտադրության մեջ` երաշտի բացասական ազդեցությունը կարևոր է նաև կենսազանգվածի աճի նվազող ցուցանիշների տեսանկյունից։
- Արեգակնային ճառագայթում․ փոփոխվում են խոնավության և ամպամածության փոփոխություն։
-Նշված փոփոխությունները կանդրադառնան մակերևութային արևային ճառագայթման վրա՝ այդպիսով ազդելով էապես արեգակնային լուսարտադրության, տանիքային արևային ՖՎ-ի զուտ բեռնվածքի և երկրի մակերևույթի ջերմաստիճանի վրա:
- Ձյան ծածկույթի նվազում. ամռան ամիսներին ջրի հասանելիության նվազում, ավելի վաղ ձնհալ։
- Հիդրոէներգիայի արտադրության համար ջրի հասանելիությունը կնվազի ամառվա ընթացքում։
- Գետերի հոսք․ ձյան հալոցքի, տեղումների և հիդրոլոգիական ռեժիմի փոփոխությունները մինչև 2040թ․ ՀՀ գետավազաններից 18-ում կհանգեցնեն հոսքերի նվազման, մինչև 2070թ․՝ հետագա վատթարացման միտումով։
- Հեղեղումները կարող են հանգեցնել հատկապես պողպատե խողովակաշարերի կոռոզիայի, ինչպես նաև վնասներ հասցնել ենթակառուցվածքներին և օբյեկտներին, այդ թվում՝ արտադրող կայաններին և ենթակայաններին՝ համապատասխան պաշտպանական համակարգերի բացակայության դեպքում:
- Երկրաջերմային էներգետիկան, հաշվի առնելով ոլորտի ռազմավարական հեռանկարները ՀՀ-ում, հատկապես խոցելի է հեղեղումների նկատմամբ։
- Սողանքները, սելավները կարող են վնասել գազի և էլեկտրաէներգիայի բաշխիչ համակարգերը։
- Անբարենպաստ եղանակային իրադարձությունները ազդեցություն կունենա մարդկային ռեսուրսների վրա:
Կլիման կազդի նաև էներգասպառման միտումների վրա՝ ստեղծելով նոր որակի պահանջարկ ինչպես արտադրված էներգիայի քանակի, այնպես էլ` փոխանցման և բաշխման ցանցի փոփոխության մասով՝ ստեղծելով հուսալիության նոր մարտահրավերներ։ Մասնավորապես, փոփոխվող պահանջարկը Հայաստանի տարածքում կստեղծի հետևյալ մարտահրավերները․
1) ծանրաբեռնվածության ավելի մեծ ինտենսիվություն՝ օդափոխության, հովացման, սառեցման (հատկապես պահեստներում) և ջերմային հարմարավետությունը ապահովելու համար՝ ավելացնելով պիկային բեռնվածքի հաճախականությունը, տևողությունը և անջատումների վտանգը
2) նոր և աճող բեռնվածքներ՝ փոփոխվող կլիմայական պայմանների հետ, ինչպես նաև դեմոգրաֆիական տեղաշարժերի և ավանդաբար հանածո վառելիքով սնվող համակարգերի էլեկտրաֆիկացման հետ առաջացող նոր էներգասպառման կարիքներ (օր․՝ հովացում, ջեռուցում, օդորակում)
3) օգտատերերի ավելացում․ ցածր ածխածնային զարգացման միտված գործողությունները պահանջելու են նախկինում այլընտրանքային վառելիքներից սնվող վերջնասպառողների անցում էլեկտրաէներգիայի (էլեկտրատրանսպորտ, ջեռուցում), որոնք ևս կնպաստեն համակարգի գերբեռնվածքին և խափանումներին:
Ըստ փաստաթղթի՝ կլիմայի պատմական տվյալների վրա հիմնված համակարգային որոշումներն այլևս հիմնավոր չեն, քանի որ
- Հայաստանի համար թերի են հիդրոօդերևութաբանական տվյալները
- ոլորտում սահմանված չեն ակտիվների դասակարգման հիմնական կլիմայական պարամետրերը
- ակտիվները և դրանց տեխնիկական բնութագրերը ոչ հետևողական են գույքագրվում
- մինչև 2040թ. էներգետիկ համակարգի մեծ հատվածներ կունենան կլիմայական ռիսկի ծայրահեղ բարձր մակարդակ
- մինչև 2040թ. էներգիայի նվազագույն բեռնվածքի ապահովումը բարձր ռիսկային է
- 2040թ.-ից հետո կլիմայական ազդեցությունները կավելանան
- հիդրոէներգիայից շարունակական կախվածությունը չափազանց խնդրահարույց է՝ հաշվի առնելով ջրի նկատմամբ առկա այլ պահանջարկը (օրինակ՝ գյուղատնտեսություն, խմելու ջրի մատակարարում):
Վերոհիշյալ վտանգներին Հայաստանի էներգահամակարգի հարմարվողականության և դիմակայունության բարձրացումը կպահանջի գիտահետազոտական, օրենսդրական, տեխնիկական-նորմատիվային, ներդրումային, պլանավորման և իրազեկման բազմաթիվ գործողություններ։ Այս գործողությունները պետք է ներդաշնակեցվեն և ինտեգրվեն էներգետիկ ոլորտը կարգավորող քաղաքական և ծրագրային նախաձեռնություններին։
2023-2027թթ․ ժամանակահատվածի համար Էներգետիկ ոլորտի՝ կլիմայի փոփոխության հարմարվողականության բարձրացման համար նախատեսվել է 13 միջոցառում՝ 737,000,000 ՀՀ դրամ արժողությամբ: Այդ միջոցառումներն են՝
- Կլիմայական քարտեզների արդիականացում
- Էներգետիկ կառույցների և ենթակառուցվածքների հարմարվողականության արդիականացման համալիր ծրագրի մշակում
- Էներգահամակարգի ռազմավարական պլանավորման ծրագրերում կլիմայական մարտահրավերների արտացոլում
- Հայկական էլեկտրական ցանցերում (ՀԷՑ) բաշխիչ ցանցի և էլեկտրահաղորդման օդային գծերի դիմակայունության բարձրացում
- ՀԱԷԿ–ի հովացման համակարգի արդյունավետության բարձրացման ինժեներատեխնիկական լուծումների մշակում
- Խոշոր ՀԷԿ-երի ջրամբարների և դերիվացիոն համակարգերի վրա արևային ֆոտովոլտային կայանների կառուցման նպատակահարմարության գնահատում՝ գոլորշիացման նվազեցման և էներգաարտադրության բարձրացման նպատակով
- Փոքր ՀԷԿ-երի տեղաբաշխման հարմարվողականություն
- Ջերմային էլեկտրակայանների հովացման համակարգերի արդյունավետության բարձրացման տարբերակների դիտարկում
- Հարմարվողականության միջոցառումներ բնական գազի հաղորդման և բաշխման համակարգերում
- Վերականգնվող էներգետիկ ռեսուրսների էլեկտրակայանների նախագծման, շինարարության և տեխնիկական հսկողության ազգային ստանդարտների սահմանում և կիրարկում
- Տնային տնտեսության ու սպասարկման ոլորտներում հովացման, ջեռուցման ու սառնարանային սարքավորումների 20%-ի փոխարինում ավելի արդյունավետ այլընտրանքներով
- Վերականգնվող էներգետիկ ռեսուրսների սնուցմամբ բաշխված էներգաարտադրող ենթակառուցվածքների խթանումը՝ որպես էլեկտրական մեքենաների լիցքավորման այընտրանք
- Էներգետիկ աղքատության հասկացության իրավական սահմանում, իրավական դրույթների ներառում իրավական փաստաթղթերում, բնորոշող ցուցիչների սահմանում:
Փետրվար 10, 2023 at 14:47