www.bankwatch.org
Ռազմավարական հայցադիմումները հանրային մասնակցության դեմ (SLAPP) հաճախ դատավարության չարաշահման ձև են, որոնք կորպորացիաները կիրառում են՝ իրենց քննադատողներին ահաբեկելու ու պատժելու և նրանց ազատ խոսքի իրավունքը լռեցնելու նպատակով: «Լիդիան Ինթերնեյշնլ» ընկերությունը, որը հարկային դրախտում գրանցված հանքարդյունաբերական կոնգլոմերատ է, պարբերաբար կիրառել է այս մարտավարությունը լրագրողների և քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչների դեմ, Հայաստանում Ամուլսարի ոսկու հանքի նախագիծը առաջ մղելիս, մինչդեռ Վերակառուցման և զարգացման եվրոպական բանկը (ՎԶԵԲ) լուռ մի կողմ է կանգնել:
Ճշմարտությունը ծնվում է բանավեճի ընթացքում. առողջ բանավեճը ենթադրում է բարեխիղճ կառավարում, ժողովրդավարություն և սոցիալական համախմբում: Ազատ խոսքի, հանրային մասնակցության և հանրագրի իրավունքներն ամրագրված են միջազգային իրավունքի և ժողովրդավարական պետությունների սահմանադրական ակտերում: Բայց ի՞նչ է պատահում, երբ մարդու սույն իրավունքներին միջամտում են կորպորատիվ իրավունքները և ընկերությունների փորձերը՝ շրջանցել ժողովրդավարական որոշումների կայացման գործընթացը:
«SLAPP»-ը բացվում է որպես «ռազմավարական հայցադիմումները հանրային մասնակցության դեմ» և վերաբերվում է այն հայցադիմումին, որը ներկայացվել է ընդդեմ բիզնես գործունեության բարձրաձայն դեմ արտահայտվելու կամ հանրային ընդդիմություն կազմակերպելու համար: «SLAPP» հայցադիմումները սովորաբար ներկայացնում են նախագծող ընկերություններն այն ակտիվիստների դեմ, որոնք իրենց նախագծերին դեմ են: Հայցադիմումների բովանդակությունը տարբեր է՝ սկսած զրպարտությունից, մինչև հեղինակության կորստի կամ բարոյական վնասի փոխհատուցում, կոռուպցիայի մեղադրանքներ, միջամտություն բիզնես իրավահարաբերություններին և հազարավոր կամ միլիոնավոր դոլարներ կազմող նյութական վնասների փոխհատուցում:
«SLAPP» հայցադիմումները հազվադեպ են նախատեսում փոխհատուցել նախագիծն առաջ տանողների վնասները, քանի որ այդ մեղադրյալները չունեն ֆինանսական միջոցներ, գործերը կարող են երկար ժամանակ քննվել դատական համակարգում և հաճախ չեն ավարտվում. ընկերության կողմից դատական գործընթացում ներդրված իրավական և աշխատակազմի ծախսերը կարող են զգալիորեն գերազանցել դրա արդյունքում գանձնված գումարները: Այդ իսկ պատճառով, «SLAPP» հայցադիմումների նպատակը ակտիվիստներին ահաբեկելն է, նրանց ստիպելն է «չափել իրենց խոսքը»՝ ահաբեկելով նրանց երկարատև և թանկարժեք դատական գործերով, և, ի վերջո, լռեցնել և կաթվածահար անել հանրային քննադատությունը:
Օրինակներից մեկը, երբ կիրառվել են «SLAPP» հայցադիմումները, Հայաստանում Ամուլսարի ոսկու հանքի դեպքն է, մի նախագիծ, որին սատարում է ՎԶԵԲ-ը: Այստեղ «Լիդիան Ինթերնեյշնլ» ընկերությունը փորձել է խեղդել փաստաբանների, քաղաքացիական հասարակության և տեղական համայնքների ներկայացուցիչների քննադատությունները` ուղղված նախագծի կողմից հասցված վնասներին: Լիդիանը ոչ պակաս քան 15 հայց է հարուցել այլակարծիք ձայների դեմ, հիմնականում որպես քննադատությունը լռեցնելու փորձ: Չնայած հայցերի հստակ հանցավոր մտադրությանը՝ ՎԶԵԲ-ը, որը ժողովրդավարությունը խթանելու մանդատ ունի, հրաժարվեց միջամտել՝ ի պաշտպանություն ազատ խոսքի իրավունքի:
Մենք զրուցել ենք Ամուլսարի պաշտպանության պայքարում ընդգրկված մի քանի ակտիվիստների հետ, ովքեր ներկայումս ներգրավված են Լիդիանի հետ դատական գործընթացներում, և նրանք կիսվեցին իրենց փորձով, թե ինչպես նավարկել «SLAPP» հայցադիմումների վտանգավոր ոլորտում:
Մինչև վերջ պայքարը գնալու է
Նազելի Վարդանյանը իրավաբան է, «Հայաստանի անտառներ» ՀԿ-ի տնօրենը: Կառավարության կողմից նրան հանձնարարվել է իրավական վերլուծություն գրել Ամուլսարի նախագծի հետ կապված բոլոր կասկածելի խախտումների վերաբերյալ, որոնք այնուհետև պետք է ուղղարկվեին տարբեր շահագրգիռ կողմերի քննարկմանը: Փաստաթղթի հրապարակային ներկայացման ժամանակ Վարդանյանը ներկայացրեց կասկածելի կոռուպցիայի մեկ օրինակ` կապված Լիդիանի Ջերմուկ հիմնադրամի հետ, որը գործում է հանքի մոտակայքում գտնվող քաղաքում: 2018-ի դեկտեմբերին Լիդիան ընկերությունը հայց է ներկայացրել Նազելիի դեմ՝ Ամուլսարի նախագիծը քննադատելու և ընկերությանը իշխանությունների հետ գործարքի մեջ մտնելու մեղադրանքի համար:
Վարդանյանն ասում է, որ այս հայցադիմումը, մասնավորապես, դժվար է իր համար, քանի որ, որպես Լիդիանի մյուս հայցադիմումներով պատասխանողների փաստաբան, նա սահմանափակված է իր գործողություններով և չի կարող բացահայտել շատ տեղեկատվություն գործերի մասին, այսպիսով իր ձեռքերը կապված են:
Նա կարծում է, որ հայցադիմումն անհիմն է և Ամուլսարի դեմ շարժման մեջ ներգրավված շատ այլ ակտիվիստների փաստաբանական իր աշխատանքի ուղղակի արդյունքն է: Վարդանյանը վստահ է, որ հայցը մերժվելու է, քանի դեռ Հայաստանի դատական համակարգը հետևում է իր սկզբունքներին: Եթե դա չհաջողվի, նա պատրաստ է գործը բողոքարկել այնքան, մինչև չապահովի արդար վերջնարդյունք:
Ես զոհաբերել եմ իմ ժամանակը, իմ աշխատանքը
Թեհմինե Ենոքյանը լրագրող է Գնդեվազ գյուղից, որը գտնվում է հենց Ամուլսարի հանքի դիմաց: Նա վաղուց է աջակցում հանքավայր մուտքի շրջափակմանը, և իր անհամաձայնության պատճառով եղել է բռնության և ոտնձգությունների առարկա: 2018թ. սեպտեմբերին Ենոքյանը երկրորդ բողոքն է ներկայացրել ոստիկանություն տեսանյութերի և լուսանկարների վերաբերյալ՝ Ֆեյսբուքում շրջանառվող վիրավորական մեկնաբանությունների հետ միասին: Թեհմինեն պնդում է, որ նյութերը նկարահանել է Լիդիան-ում աշխատող իր հարևանը՝ իրեն զսպելու և վարկաբեկելու համար: Գործը, ի վերջո, կարճվել է, բայց Ենոքյանը կարծում է, որ դա արվել է համայնքներում թշնամանք սերմանելու և իրեն լրագրողական աշխատանքից շեղելու համար:
Սա բնապահպանական արշավ չէ: Դա համայնքի իրավունքի հաստատում է:
«Հայկական բնապահպանական ճակատ» քաղաքացիական նախաձեռնության անդամ Լևոն Գալստյանը կարծում է, որ Ամուլսարի հանքավայրի դեմ մարտը նոր փուլ է թևակոխել այն պահից, երբ Լիդիանը սկսեց իր ծանր հրետանային մարտավարությունը: Շարժումը այլևս չի փորձում պարզապես ապացուցել, որ հանքը վնասում է. փոխարենը, այս դատական գործերը հաղթելը՝ վտանգում է հայկական դատական համակարգի ամբողջականությունը: 2018-ի օգոստոսին Լիդիան-ը նրան մեղադրանք էր առաջադրվել զրպարտության մեջ այն հարցազրույցների համար, որոնք նա տվել էր ազգային լրատվական civilnet.am-ին, ֆեյսբուքյան գրառումների և հոդվածների համար, որոնք հրապարակվել էին «Հայկական բնապահպանական ճակատ» քաղաքացիական նախաձեռնության գործընկեր կազմակերպության վեբկայքում:
Լևոնը կարծում է, որ Լիդիանը թիրախավորվել է իրեն այն պատճառով, որ 2011 թվականից ինքը բարձրաձայն քննադատել է նախագիծը: Ֆինանսական դժվարությունները և այն անհարմարությունները, որոնք մարդիկ ստիպված են լինում կրել դատական լսումներին մասնակցելու պատճառով, Լիդիանի դեմ պայքարի հետ կապված մի քանի խնդիրների օրինակներ են միայն, բայց համոզված է, որ վերջում կհաղթի:
Նրա գործով դատավարությունը շարունակվում է:
Վերջիվերջո արդարություն կա, չէ՞
2019թ. գարնանը Գագիկ Գրիգորյանին մեղադրանք էր առաջադրվել Լիդիանի կողմից զրպարտության համար` ընկերության գործողությունները Facebook-ի գրառումներում և հանրային հավաքի ընթացքում կասկածի տակ առնելու համար: Ինչպես մնացածների դեպքում, նրանից նույնպես պահանջում են մեկ միլիոն դրամ տուգանք վճարել՝ որպես վնասների փոխհատուցում: Գրիգորյանը ասում է, որ դեռ դատական փաստաթղթեր չի ստացել, այնպես որ դատական գործընթացը չի սկսվել:
Բացի այդ հայցերից, 2018թ. Լիդիանը հայց է ներկայացրել ընդդեմ ՀՀ բնապահպանության և ընդերքի տեսչական մարմնի: Տեսչական մարմինը հայտնաբերել է հանքի շահագործման հետ կապված մի շարք խախտումներ և պարտավորեցրել է ընկերությանը դադարեցնել որոշակի գործողություններ Ամուլսարի տարածքում: Մասնավորապես, մարմինը նշել է Կարմիր գրքում գրանցված տեսակների առկայությունը, շինարարական աշխատանքների ընթացքում նախագծային շեղումները, հողերի ոչ պատշաճ օգտագործումը, մթնոլորտային անթույլատրելի արտանետումները, շինարարության ընթացքում վտանգավոր թափոնների անձնագրեր չկազմելը և հաստատման չներկայացնելը, վտանգավոր թափոնների պահպանումն առանց լիցենզիայի և փոշու արտանետումների համար բնապահպանական հարկերի չվճարումը: 2019թ. ընկերությունը նաև հայց է ներկայացրել հայկական երկու՝ «Լրագիր» և «Սկիզբ» լրատվամիջոցների դեմ ՝ զրպարտության համար:
Լուսանկարը՝ www.bankwatch.org
Հունիս 24, 2020 at 13:33