Շուրջ հինգ տարի Վայոց ձորի մարզի Գլաձոր համայնքը պայքարում է հանքարդյունաբերության դեմ՝ փորձելով պաշտպանել իր մաքուր շրջակա միջավայր ունենալու իրավունքը:
Բնակիչների դիրքորոշումն այս տարիների ընթացքում չի փոխվել: Տեղաբնակները համոզված են, որ Գլաձորի բազմամետաղային հանքավայրի շահագործման դեպքում վտանգ է սպառնում ոռոգման և խմելու ջրերին: «Եթե հորատեն, ո՞ւր պետք է գնա այդ ամբողջը… Մեր խմելու ջուրը հանքի սարի տակից է գալիս: Իսկ ոռոգման ջուրը գնում, խառնվում է մեծ գետերին: Արդյունքում ոչ միայն մեր գյուղը կաղտոտվի, կաղտոտվի նաև Կեչուտի ջրամբարը»,- նշեցին նրանք:
Գլաձորի հանքավայրում առաջին երկրաբանահետախուզական աշխատանքները կատարվել են նախորդ դարի 20-ական թվականներին, վերսկսվել՝ 1950-1964թթ.։ Սակայն հանքը չի շահագործվել: 2007-2009թթ. ընթացքում հանքում հետախուզական աշխատանքներ է իրականացրել «Վայք Ռեսուրս» ՍՊԸ-ն: Ըստ այդմ՝ 2009թ. հաստատված պաշարներն ըստ հանքաքարի կազմում են 14474,0 հազար տոննա, որտեղ ոսկու քանակությունը կազմում է 9789,1 կգ (0,68 գ/տ):
Այնուհետև, հանքը շահագործելու հավակնություններ է ունեցել «Վայք Մետալ» ՍՊԸ-ն: 2016թ. ընկերությունը հայտ է ներկայացրել ՀՀ բնապահպանության նախարարություն Գլաձորի բազմամետաղային հանքի շահագործման համար: Սակայն նախարարությունը բացասական փորձաքննական եզրակացությունն է տվել այդ հայտին։ Ի թիվս այլ պատճառների, բացասական եզրակացության տրամադրումը հիմնավորված է եղել տեղի բնակչության բացասական դիրքորոշմամբ։ 2017թ. ՀՀ էներգետիկ ենթակառուցվածքների և բնական պաշարների նախարարի հրամանով մերժվել է «Վայկ Մետալ» ՍՊԸ-ին Գլաձորի բազմամետաղային հանքավայրի շահագործման իրավունքի տրամադրումը։ Ընկերությունը հայց է դատարան՝ պահանջելով անվավեր ճանաչել ՀՀ բնապահպանության նախարարության բացասական եզրակացությունը, ՀՀ էներգետիկ ենթակառուցվածքների և բնական պաշարների նախարարության Գլաձորի բազմամետաղային հանքավայրի օգտակար հանածոյի արդյունահանման նպատակով ընդերքօգտագործման իրավունք ստանալու վերաբերյալ մերժումը:
Սակայն, այս դատական գործն օգուտ չտվեց ընկերությանը, քանի որ պարզվեց, որ բնապահպանական փորձաքննական եզրակացությունը վարչական ակտ չէ, ապացույց է և այն չի կարող դատարանում վիճարկվել, իսկ էներգետիկ ենթակառուցվածքների և բնական պաշարների նախարարությունը դատարանի որոշումը կատարելու համար վարչական վարույթ հարուցեց և վարույթով մերժեց Ընկերությանն ընդերքօգտագործման իրավունքի տրամադրումը:
«Վայկ Մետալ» ընկերությունը հայց է ներկայացրել նաև ընդդեմ խոշորացած Գլաձոր համայնքի ղեկավար Արմեն Մովսիսյանի՝ դատարանից պահանջելով պարտավորեցնել նրան համայնքի հողերից հող հատկացնել «Վայկ Մետալ» ՍՊԸ-ին և կնքել հողօգտագործման պայմանագիր, որպեսզի Ընկերությունը, համաձայն ՀՀ էներգետիկ ենթակառուցվածքների և բնական պաշարների նախարարության հետ կնքված պայմանագրի, կատարի ընդերքի ուսումնասիրություն Գլաձորի հանքի տարածքում: Ընկերության հայցը Վայքի դատարանը 16.05.2017թ. վճռով բավարարեց՝ պահանջելով չխոչընդոտել Ընկերության կողմից երկրաբանահետախուզական աշխատանքների իրականացմանը Գլաձոր համայնքի տարածքում Ընկերության և ՀՀ էներգետիկ ենթակառուցվածքների ու բնական պաշարների նախարարության միջև կնքված պայմանագրի հիման վրա: Վայոց ձորի մարզի Գլաձորի համայնքապետ Արմեն Մովսիսյանը բողոքարկել է Արարատի և Վայոց ձորի մարզերի առաջին ատյանի դատարանի այս որոշումը: ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարան ուղարկված բողոքարկման մեջ Արմեն Մովսիսյանը նշում է, որ Արարատի և Վայոց ձորի մարզերի առաջին ատյանի դատարանի որոշումն անհիմն է և անօրինական: «Ըստ էության՝ Վայքի դատարանը պարտավորեցրել է Արմեն Մովսիսյանին ոչ իրավաչափ գործողություններ կատարել, քանի որ նա համայնքի հող հատկացնելու իրավունք չունի: Այդ վճիռը երեք ատյաներով ես բողոքարկել եմ, բայց մեր բողոքը չի բավարարվել և մտել է ուժի մեջ: Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ նշված վճռի կատարումը հնարավոր չէր առանց ՀՀ Սահմանադրության և ՀՀ մի շարք օրենքների խախտման, դիմել ենք այդ վճիռը կայացնող Դատարան /դատավոր` Հ.Դարբինյան/, որպեսզի վերջինս պարզաբանի, թե ինչպես այդ վճիռը պետք է կատարել առանց օրենքի խախտման: Սակայն, Դատարանը պատասխանել է, որ ամեն ինչ պարզ է և պարզաբանման կարիք չկա: Այդ որոշումը բողոքարկել ենք ՀՀ Վերաքննիչ քաղաքացիական դատարան, որը պատասխանել է, որ իրավասու չէ վճիռը մեկնաբանելու և որ դա պետք է արվի վճիռ կայացնող դատարանի կողմից: Արմեն Մովսիսյանը, որպեսզի կատարի այդ անօրինական վճիռը, երկու անգամ դիմել է Գլաձորի ավագանուն, որն իրավասու է հողհատկացում անել և թույլ տալ համայնքի ղեկավարին հողօգտագործման պայմանագիր կնքել, սակայն, երկու անգամն էլ ավագանին մերժել է համայնքի ղեկավարի միջնորդությունները: Անհրաժեշտ է նշել, որ Էներգետիկ ենթակառուցվածքների և բնական պաշարների նախարարության հետ կնքած ընդերքի ուսումնասիրության պայմանագիրը, որի վրա Վայքի դատարանը հիմնվել է, ուժը կորցրել է: Անհասկանալի է՝ ինչի համար են ուզում այդ հողը ստանալ, եթե դրա համար չունեն ոչ թույլտվություն, ոչ էլ այդ հողի վրա գործունեություն ծավալելու իրավունք: Հիմա Արմեն Մովսիսյանը երկու քարի արանքում է. կա՛մ դատարանի վճռի չկատարման համար պետք է ենթարկվի քրեական պատասխանատվության, կա՛մ` պաշտոնական դիրքը չարաշահելու համար, եթե հողհատկացում անի, այսինքն՝ վճիռը կատարի»,- այս մասին ԷկոԼուրին պարզաբանեց Գլաձոր համայնքի շահերի պաշտպան, փաստաբան Նազելի Վարդանյանը: Դատարանի վճիռը կատարել հարկադրելու համար «Վայկ Մետալ»-ը դիմել է Հարկադիր կատարումն ապահովող ծառայություն: Հարկադիր կատարողը որոշել է Գլաձորի համայնքապետին պարտավորեցնել հողհատկացում իրականացնել: Սակայն Նազելի Վարդանյանը կարողացել է հասնել նրան, որ Վարչական դատարանն անվավեր է ճանաչել հարկադիր կատարողի որոշումը` Վայքի դատարանի վճռի կատարման անհնարինության պատճառով: «Վայք Մետալ»-ը այդ որոշումը ևս բողոքարկել է Վերաքննիչ վարչական դատարանում:
Խոշորացած Գլաձոր համայնքը հանքարդյունաբերությանը դեմ լինելու իր դիրքորոշումը հաստատել է ավագանու 2019թ․ ապրիլի 29-ին ընդունած որոշմամբ. որով հավանություն է տվել Գլաձոր համայնքի բնակիչների՝ 2019թ. ապրիլի 19-ին համայնքի ղեկավարին և ավագանուն ներկայացրած «Գլաձոր համայնքը էկո-տնտեսական տարածք դարձնելու և համայնքում մետաղական հանքարդյունաբերությունը արգելելու վերաբերյալ» կոլեկտիվ հանրագրում նշված առաջարկությանը:
Մինչ «Վայկ Մետալ»-ը դատական վեճերի մեջ է, ընկերության նույն ղեկավարության նախաձեռնությամբ ստեղծվում է մեկ այլ ընկերություն՝ «Մետալ գոլդ» ՍՊԸ-ն: Ըստ Հետքի հրապարակման, «Վայկ մետալ» ՍՊԸ-ի հիմնադիրը, միակ բաժնետերը և տնօրենը Արթուր Տեր-Սիմոնյանն է, ով ՀՀ կառավարության աշխատակազմի վարկային և մարդասիրական օգնության վարչության նախկին պետ, միևնույն ժամանակ` կառավարության բարեգործական ծրագրերի համակարգման հանձնաժողովի նախագահ Սիմոն Տեր-Սիմոնյանի որդին է: «Մետալ գոլդ» ՍՊԸ-ի հիմնադիր բաժնետերն ու տնօրենը նույնպես Արթուր Տեր-Սիմոնյանն է:
2021թ-ի փետրվարին ՀՀ տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարարությունը «Մետալ Գոլդ»-ին 3 տարի ժամկետով արդյունաբերական նպատակով երկրաբանական հետազոտության թույլտվություն է տվել: Ընկերությունը նախատեսում էր համայնքում քննարկել «Հայաստանի Հանրապետության Վայոց ձորի մարզի Գլաձորի բազմամետաղային հանքավայրի 02.06.2009 թ. դրությամբ հաստատված կոնդիցիաների պարամետրերի և պաշարների 2020-23թթ. վերագնահատման և վերահաշվարկման համար» ծրագիրը: «Մետալ Գոլդ»-ն Գլաձոր համայնքից թույլտվություն ստանալու նպատակով հանրային լսում էր նախատեսում անցկացնել, թեպետ ըստ ընկերության ծրագրի, աշխատանքները կրելու էին զուտ գրասենյակային և համակարգչային բնույթ և դաշտային աշխատանքների հետ որևէ առնչություն չէին ունենալու։ 2021թ. մայիսի 11-ին Գլաձոր համայնքի բնակիչները թույլ չտվեցին հանրային լսումների անցկացումը: «Մենք հասկանում ենք, որ ընդերքը պետության բացառիկ սեփականությունն է, բայց վրայի հողը մերն է: Եթե մեր ավագանին թույլ չի տալիս աշխատանքներ կատարել, ուրեմն վերևին չեն կարող ձեռք տալ»,- նշեցին բնակիչները։ Նշենք, որ ՀՀ շրջակա միջավայրի նախարարության «Շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության փորձաքննական կենտրոն» ՊՈԱԿ-ից հայտնեցին, որ «Մետալ Գոլդ» ընկերության կողմից հայտ չեն ստացել փորձաքննության համար:
Որպես հանքարդյունաբերությանն այլընտրանք՝ տեղի բնակիչներն իրենց համայնքի զարգացումը տեսնում են գյուղատնտեսության, գինեգործության և տուրիզմի մեջ: Ըստ նրանց՝ հեռանկարային է խաղողագործությունն ու այգեգործությունը: Համայնքում առաջնային խնդիր է ոռոգման ջրի անբավարար քանակը: Գլաձորի համայնքապետ Արմեն Մովսիսյանն ԷկոԼուրի հետ զրույցում նշեց, որ Կորեկի ձոր կոչվող տարածքում ջրամբարաշինության ծրագիր է քննարկվում: «Այդ ծրագրի իրականացման դեպքում Մալիշկայում, Վերնաշենում և Գլաձորում 800-900 հա ոռոգելի կդառնա»,- ասաց նա: Որպես այլընտրանքային աշխատատեղի ստեղծում Մովսիսյանը նշեց, որ «Գրանդ Թոբակո» ընկերության հետ պայմանավորվել են 5 հա-ի վրա թութուն աճեցնել: Աշխատանքներում կընդգրկվի համայնքից 5-7 կին:
Գլաձորցիները նաև նշեցին, որ համայնքի պոտենցիալը գնահատելու կարիք կա, որը պետք է համապատասխան ինստիտուտները կատարեն:
Սույն նյութը պատրաստվել է «ԷկոԼուր» տեղեկատվական ՀԿ-ի կողմից իրականացվող «Չաշխատող հանքարդյունաբերական ընկերությունների պատասխանատվությունը ԱՃԹՆ գործընթացում» ծրագրի շրջանակներում: Ծրագիրն իրականացվում է ԱՄՆ ՄԶԳ-ի(USAID) աջակցությամբ «Թրանսփարենսի Ինթերնեշնլ հակակոռուպցիոն կենտրոն»(ԹԻՀԿ) հասարակական կազմակերպության կողմից իրականացվող «Պահանջատեր հասարակություն՝ հանուն պատասխանատու կառավարման» ծրագրի շրջանակներում։
Սույն հոդվածը ստեղծվել է Ամերիկայի ժողովրդի աջակցությամբ` ԱՄՆ Միջազգային զարգացման գործակալության միջոցով: Այստեղ արտահայտված տեսակետները /կամ նյութի բովանդակությունը/ միմիայն հեղինակներինն են և պարտադիր չէ, որ արտահայտեն ԱՄՆ ՄԶԳ կամ ԱՄՆ կառավարության տեսակետները:
Հունիս 16, 2021 at 17:31